Så mye aggresjon!

TEATER

KULDE
Av Lars Norén
Omsett av Martine Løkholm
Regi: Marit Moum Aune
Med: Torgeir Reiten, Ole Martin Aune Nilsen, Mads Bones og Hermann Sabado
Trøndelag teater, Gamle scene

Bildet: Ikkje vakkert: Når Kalle kjem, får dei tre nynazistane ein å ta ut aggresjonen på. Foto: GT Nergård

Kulde er ein usminka situasjonsrapport frå eit miljø som kan vere nærare deg enn du trur.

Trøndelag teater opnar haustsesongen med ei sterk og særs kontrastfylt oppsetting, ein produksjon som for nokon kan vere ein vekkar om ein røyndom dei helst ikkje vil vite av, og for andre ei inspirasjonskjelde til rasisme og grov vald. Her er rom for mange tolkingar, og det tener instruktøren Marit Moum Aune til stor ære at ho har halde seg frå ei kvar form for moralisering eller anna politisk vinkling, jamvel om ho sikkert har kjend lysta både titt og ofte. For Kulde av Lars Norén handlar om nynazisme, rasisme og rå vald, presentert som ein usminka situasjonsrapport frå eit miljø som kan vere nærare deg enn du trur.

Tre kameratar skal feire at skulen er slutt. Dei er Keith (Torgeir Reiten), leiaren som er dropout, men likevel intelligent og relativt kunnskapsrik, og ideologen av dei tre. Tøff, muskuløs, aggressiv, verbal, men også mjuk når det kjem til det nære. Keith rular, og gjer det ved å skape ei blanding av frykt og tilbeding frå dei to andre. Anders (Ole Martin Aune Nilsen) er også macho, nesten sjukeleg opptatt av å bli akseptert av Keith, men ufrivillig komisk fordi han ikkje strekk til intellektuelt. Ismael (Mads Bones) er den mest samansette av dei, med muslimsk bakgrunn, ein far i fengsel, og når det kjem til stykket eigentleg mest opptatt av maten. Dei tre er ute i skogen der dei drikk ein masse øl medan dei pratar om alt og inkje, daglegdagse ting, stadig kontrastert av litt uskuldig valdeleg leik, mye aggresjon mot makt, system og ”alle dei andre”, og nazihelsingar og kamp om kven som er størst i kjeften. Denne presentasjonen av det nynazistiske miljøet er ein tidvis humoristisk introduksjon til ei subgruppe som kan verke relativt ufarleg og ganske stakkarsleg sjølv om meiningane deira er groteske nok.

Men så kjem Kalle (Hermann Sabado) på veg til sin eigen eksamensfest. Han blei adoptert frå Korea då han var to år, er vakse opp i Norge, men sjølv om han ikkje kjenner annen kultur enn den norske, har han likevel litt annan utsjånad. I tillegg er han nok atskillig meir vellukka intellektuelt og økonomisk enn dei tre. Både etnisk og på andre vis blir han difor representant for ”dei andre”, - alt som aggresjonen kan vende seg mot. Når Kalle kjem, blir det brått alvor, ikkje med ein gong, men gradvis, og vi får både det ideologiske fundamentet til Keith i klårtekst, eit resonnement som sjølvsagt er fullt av hol, men som blir framført så verbalt forførande at det bør skremme dei fleste. Og vi får valden! For Keith nøyer seg ikkje med prat. Det blir valdeleg, rått og vondt. Meir skal eg ikkje røpe, og korleis det går, er heller ikkje det viktige, men kva for mekanismar som blir utløyst undervegs, og korleis den eine handlinga kan ta den neste.

Som eit dramaturgisk grep for både å skape framdrift og synleggjere kva og korleis dette miljøet er, spelar Marit Moum Aune på kontrastar i alle fasettar frå val av scene til dei små detaljane i dialogen. Trøndelag teaters gamle scene med fløyelsmjuke sete og gullmåla dekorasjonar skapar ein scenografisk motsetnad til den brutale nynazismen. I full tillit til tekst, skodespelarar og publikum, har Moum Aune valt ei så godt som naken scene der dialog og spel rår grunnen åleine. Det er ei tekstrik framsyning, og Martine Løkholms omsetting er god og særs truverdig. Dei fire på scena meistrar både dialog og den stadige vekslinga mellom det brutale og det meir kjenslevare på eit utmerka vis. Dei står så godt til kvarandre, og det heile verkar så ekte at Moum Aune har gjort det uvanlege å ta regigrep også for det som skjer etter framsyninga for å understreke at dette er teater, dette er illusjon og ikkje røyndom, sjølv om det kunne ha vore det.

For å understreke det samansette i desse personane, kontrastane mellom det valdelege og det menneskelege, vekslar oppsettinga mellom brutal action og rask dialog på eine sida, og langt meir kontemplative og dvelande parti på den andre. Dette er eit naudsynt regigrep for å få fram det motsetnadsfylte, men også eit ørlite dramaturgisk problem fordi det gjer at framsyninga tidvis stoppar litt opp og mistar noko av framdrifta.

Kulde er ei framsyning om nettopp mangel på varme, kjærleik, medkjensle, empati og alt det som gjer oss medmenneskelege. Det er ein stygg presentasjon av kva som kan skje når behovet for street cred og ønsket om å bli sett tar outrerte former, når kjensla av å vere utafor blir så sterk at vanlege moralske sperrer ikkje lenger gjeld. Men det er samstundes ein produksjon som ikkje på noko vis freistar å demonisere nynazistane, kanskje tvert om. Framsyninga gir innsikt og reiser eit utal spørsmål, men ikkje noko svar. Dei må vi gi sjølve. Om vi kan.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen den 5. september 2008)