Når sanninga druknar

TEATER

En folkefiende
Av Henrik Ibsen
Regi: Carl Jørgen Kiønig
Scenografi: Milja Salovaara
Musikk: Åsmund Feidje
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Anders Mordal, Trond-Ove Skrødal, Marianne Meløy, Silje Storstein, Øyvind Brandtzæg, Hans Petter Nilsen, John Yngvar Fearnley, Pål Christian Eggen og Harald Brenna.
Trøndelag Teater, Hovudscena

Bildet:

FLYTANDE: Eit helsebringande kurbad eller eit søkkeferdig samfunn? FOTO: GT NERGAARD

Står den som kjenner sanninga heva over samfunnets lover?

Trøndelag teater har fått ny sjef, og når Kristian Seltun vel å opne med Ibsen på hovudscena, er det nærast som ei lett forståeleg programerklæring å rekne. Det er ikkje like forståeleg at valet falt på ”En folkefiende”. Stykket er langt frå Ibsens beste, og særleg dramaturgisk er det mye som ikkje kan måle seg med dei atskillig tettare nåtidsdrama hans. Men i Carl Jørgen Kiønigs regi, og ikkje minst med Milja Salovaaras særs symboltunge scenografi syner det seg likevel å bli høgst sjåverdig teater.

Dr. Tomas Stockmann har funne ut at vatnet i det som skal bli byens badeanstalt er forureina. Den komande hjørnesteinsverksemda i den lumre småbyen er tufta på gift, og i si naive tru på at folket vil høyre sanninga, ventar legen å bli folkehelt. I staden møter han bakvasking, forteiing og utstøyting slik røyndomen er for varslarar også i dag. Likevel står han opp mot makt og vankunne, og opplever sjølvsagt at mot ”den kompakte majoritet” er han sjanselaus. Men i staden for at dette blir eit stykke om sanning, ytringsfridom, og om å vere tru mot ideala sine, lar Ibsen Stockmann bli meir og meir gal, og mindre og mindre spiseleg. Han veit han har rett, men når ikkje fram. Kva gjer det med eit menneske? For Stockmanns del endar det med at han utviklar temmeleg elitistiske og antidemokratiske idear om den eine kloke som står heilt åleine. Kva slikt tankegods har ført til, har vi sett nok av døme på i åra etter Ibsen. Seltun er sjølv inne på det i programmet når han skriv at Rote Armee Fraktion heldt fram der andre gav seg. I denne oppsettinga er det snublande nær å sjå at den logiske konsekvensen for Tomas Stockmann er Baader-Meinhof, men Kiønig og Seltun let den ballen ligge.

Carl Jørgen Kiønig har vald ei presentasjonsform som er ganske tidlaus, med ei lett modernisert og ganske avslappa språkføring, men der scenene elles er relativt tru mot Ibsen. Medan dialogen er ”etter boka”, er den fysiske framføringa ofte kontrasterande og full av humor. Det løyser opp det elles teksttunge stykket, og særleg den verbale slåsskampen mellom Stockmann og broren fekk eit forsterka innhald då han blei framført som ein litt stilisert brytekamp! Scenografien til Milja Salovaara legg sterke føringar på heile presentasjonen. Scena er skapt om til eit strengt geometrisk forma basseng der publikum er plassert på tre av sidene. Løysinga er symboltung og ganske rigid, og kunne fort ha blitt ei tvangstrøye. I staden gjer ho kurbadet til noko heilt konkret der Stockmann til slutt står til knes i det vatnet som var årsaka til problemet. Og når vi på folkemøtet opplever at vi som publikum blir medverkande der vi sit som ein ufrivillig del av den kompakte majoritet, er det både sterkt og ganske ubehageleg.

Anders Mordal er ein temmeleg avslappa, folkeleg og likandes Stockmann, og lett å få tillit til. I si naive tru på at folket ønsker sanning, blir fallet hans stort når han møter dåtidas ”klimaskeptikarar”. For ikkje å snakke om møtet med sentrumsekstremisten Aslaksen, måtehaldsfanatikaren og talsmannen for den kompakte majoritet, ein av Ibsens mest motbydelege, - og farlege rollefigurar, her glitrande framført av John Yngvar Fearnley.

”En folkefiende” er eit litt utydeleg drama der det ikkje er heilt enkelt å forstå kor Stockmann eigentleg kjem til å gå. I Kiønigs regi ligg alle tolkingane framleis like uprioriterte og uforløyste. Eg er ikkje viss på at eg er samd med han i det valet.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag 1. februar 2010)

Er forsoning mogeleg?

TEATER

Frosset
Av Bryony Lavery
Omsett og instruert av Rita Abrahamsen
Scenografi og kostyme: Åse Hegrenes
Lysdesign: Morten Reinan
Med: Trond Peter Stamsø Munch, Mona Jacobsen og Wenche Strømdahl
Trøndelag Teater, Gamle scene

Bildet:

CASE: Er overgriparen berre eit akademisk case for forskaren? FOTO: GT NERGAARD

Er det mogeleg å tilgi dei mest bestialske brotsverk?

I ein iskald scenografi møter vi tre menneske som kvar i høgste grad ber på sitt; - den pedofile seriemordaren, mora til den ti år gamle jenta som blei drepen, og psykiateren som skal tolke gjerningsmannen. Gjennom eit utal tablå følger vi dei tre over eit tidsrom på mange år. Dei har ulike stemmer, men fortellingane deira smeltar etter kvart saman til historia om den ti år gamle Rhona som skulle vitje bestemora ein vakker sommardag, men som aldri kom fram. Om mora Nancy som ventar på dottera i klokkartru på at ho kjem att, og som blir drivkraft i ein organisasjon for forsvunne barn, før drapet etter tjue år blir avslørt og sanninga går opp for ho. Og om den amerikanske, velrenommerte psykiateren Agnetha som kjem til London for både å førelese om forskinga si, og studere tilfellet Ralph på nært hald.

”Frosset” av den britiske dramatikaren Bryony Lavery hadde urpremiere for drygt ti år sia, og har gjort stor suksess i England, men kanskje særleg i USA der det var det mest spela stykket i 2006. I heimlandet til ”vondskapens akse” og der strafferettspleia i stor grad dreier seg om hemn, kan spørsmålet om forsoning bli ganske provoserande. Her heime har vi heldigvis ein meir sivilisert kriminalitetspolitikk, og teaterkunstnarar som Kate Pendry har for lengst bana veg med produksjonar som ”Tales of a Wicked Child”. Så sjølv om Trøndelag teater marknadsfører norgespremieren på ”Frosset” som noko som utfordrar grensene våre, er det lite provoserande i oppsettinga. I staden er det ein etter måten særs nøktern og nærast akademisk tilnærming til problematikken. Utan at forfattaren eller teatret på nokon måte tar stilling til dei tre aktørane, får vi presentert dei med deira eigne historier slik at vi sjølve kan danne oss bilde av kven dei er. Det blir etter kvart relativt enkelt å fatte både mora Nancy (Mona Jacobsen) og den pedofile Ralph (Trond Peter Stamsø Munch) jamvel om Lavery og instruktør Rita Abrahamsen held seg milelangt frå å nytte moraliserande peikefingrar. Nettopp fordi dette er teater i absolutt beste ”show them – don’t tell them”-tradisjon, blir psykiateren Agnetha (Wenche Strømdahl) så vanskeleg å forstå. Der dei to andre er heilt nøkternt presentert, er Agnetha ganske karikert, og fungerer støyande i oppsettinga. Eg var uviss på om dette var eit uheldig regigrep (eg har ikkje lese manus), men finalen tyder på at rolla er skriven slik av Lavery. Det øydelegg etter mi meining den nesten klinisk dokumentariske tilnærminga til handlinga.

Rita Abrahamsen har både omsett og instruert stykket. Språket er munnleg og godt, og aktørane får nytte dialektane sine. Det gir ekstra autentisitet. Abrahamsen nyttar vel lang tid i første akt på å presentere historia. Det kan også bli i meste laget psykiatri, og ikkje riktig så mye teater. Men etter pause tar det atskillig meir av. Ein tilsynelatande så umogeleg situasjon som at mora til offeret møter overgriparen, er gjort så lågmælt og truverdig at det er lenge sia eg har sett ei så sterk scene på teater. Ikkje spesielt provoserande, men intenst og vondt. Og enormt godt framført.

Tittelen på framsyninga spelar på at alle dei tre aktørane har frose seg fast i kvar sine posisjonar. Scenografien til Åse Hegrenes bygger opp under det iskalde og nøkterne, og greier, særleg ved hjelp av den utsøkte lysdesignen til Morten Reinan, å skape rom og stemningar. Bryony Lavery tar opp mange tema i ”Frosset”. Spørsmålet om forsoning eller hemn, om vondskapen er genetisk, om samfunnet er meir opptatt av overgripar enn offer, og om akademias manglande forståing for at bak kvart case ligg vonde kjensler og djupe traume. Resultatet er blitt litt sprikande, og noko uforløyst som teater.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag 11. januar 2010)

Rett og slett godt teater

TEATER

Pseudonymet
Av Jo Strømgren
Regi, koreografi og scenografi: Jo Strømgren
Lysdesign: Tommy Geving
Med: Cici Henriksen, Janne Kokkin, Hildegunn Eggen og Ola G. Furuseth
Trøndelag Teater, Studioscena

Bildet:
TETT PÅ: Ikkje greitt å vere forfattar Ola med eit forlag som kjem så tett på. FOTO: GT NERGAARD.

Særs intelligent, velspela og underhaldande om det innhaldslause og overflatiske i liva våre.

Det vesle forlaget Nemesis står framfor si kanskje største utgjeving nokon sinne. Pseudonymet Falk Thomsen har, som mange andre forfattarar, skrive (om) sitt liv, eller meir korrekt sitt pubertale kjærleiksliv. I lanseringa går det fram at boka handlar om dei utenkelege knulla, erotiske sløydsalar og kåte bøttekott. Her er det altså duka for ei lansering akkurat så tabloid som journalismen krev at litteraturen skal vere i 2010. I eit samfunn der alle forsyner seg av kvarandre som om vi skulle vere eit fruktfat til felles nyting, syner det seg etter kvart at alle dei fire på scena har meir sams enn ein skulle tru, og i dette mikrokosmoset brettar Jo Strømgren ut lag for lag medan han på eit særs velformulert vis, godt regissert, og faktisk også koreografert, ironiserar og gjer narr av oss såkalla moderne menneske. I beste Holbergske stil, men med dagens referansar, viser han oss det latterlege ved menneska, - den opplyste, intellektuelle ålmenta som skulle vere godt heva over primitive og meir dyriske drifter, men som syner seg å ligge under for alt det vi meiner å vere frigjort frå.

Nemesis forlag har berre tre tilsette. Hildegunn (Eggen) er den godt vaksne og stoiske sjefen som ser ut til å ha det meste på plass. Janne (Kokkin) er ei frodig, hektisk og livssvolten kvinne, truleg i slutten av førtiåra, men som stadig lyg av seg nokre år. Og den nytilsette Cici (Henriksen) er skårungen i starten av tjueåra, ei jente som tilsynelatande ikkje ser ut til å ha fått så mange blåmerke av livet ennå. Men skinnet kan som kjent bedra. Inn i denne settinga kjem den komande, og sjølvsagt ganske attraktive, forfattaren Falk Thomsen. Det namnet er noko så umoderne som eit pseudonym, truleg for å verne den og dei han skriv om, noko som heller ikkje er særleg vanleg for tida. Berre Janne veit at han i røynda heitar Ola (G. Furuseth). Nå må denne meldaren ile til for å forklåre at Strømgren er eit leikande menneske som kan vri og vrenge på og gjere humor ut av det meste. Trass i at oppsettinga heitar ”Pseudonymet”, eller kanskje nettopp difor, spelar alle aktørane med sine eigentlege fornamn! Opphavleg skulle urpremieren ha vore alt hausten 2008, men eit beinbrot på generalprøva førte til utsetting. Det tener den nyleg avgåtte teatersjefen til stor ære at han ikkje sette inn ein understudy for å redde budsjettet, men det hadde vel også vore nokså umogeleg, for sjeldan ser ein ei casting som passar betre enn ensemblet i denne oppsettinga. Ein kunne nesten mistenke forfattaren for å ha skrive stykket for akkurat desse fire.

”Pseudonymet” er ein surrealistisk farse med klåre parallellar til det beste i Holbergs komediar, men i tema også i slekt med Kundera og andre som har skrive om det overflatiske i tilveret. Som i ein god komedie, ligg tragedien der som ein gjennomgåande undertone. Her er forviklingar på ganske høgt nivå, og eg skal halde meg vel frå å røpe så mye av korleis det går med dei fire i forlaget. Det eg kan seie er at ikkje noko er slik du trur det er, og Strømgren byr på stadige overraskingar.

”Pseudonymet” er skrive som eit tett og intenst kammerspel. Scena er kontoret på forlaget, eit tids- og stilriktig rom der handlinga skjer utan andre sceneskift enn at aktørane kjem og går. Dialogen er verbal pingpong i høgt tempo, relativt innhaldslaus slik samtalar ofte er, men med bitande sarkasmar og ganske direkte tale innimellom. Den danna fernissen slår ofte sprekkar. Og det er urkomisk når forfattaren Ola med eitt oppdagar kor godt det å kunne snakke folkeleg og ikkje litterært, eller med løkkeskrift som han metaforisk kallar det. Teksten er særs intelligent, og stappfull av humor. Men Strømgren er også ein god regissør, og her er det slett ikkje djevelen, men snarare det motsette som ligg i detaljane. Oppsettinga byr på ei uendeleg mengd små regisvisker for den som vil sjå, og om du trur at dei ligg der berre til spas, som opningsscena der ei due kakkar på vindauget, vil du etter kvart sjå at det meste har ei meining. Og når Strømgren i tillegg har greidd å legge inn både velkoreografert kontorstoldans og eit urkomisk stilisert knull i form av naivistisk ballett, blir dette så godt som fullkome!

Dei fire på scena spelar i ganske høgt tempo og med enorm autoritet. Det er gjennomgåande særs gode skodespelarprestasjonar, og dei står så godt til kvarandre at jamvel det mest absurde og surrealistiske blir høgst truverdig. Dei fire greier også alle den hårfine balansen det er å overspele akkurat nok til at det blir komisk, men aldri så mye at det tippar over. Farseaktig komedie er ein tøff sjanger der det er mye anna som også skal balansere. Timinga er til dømes heilt essensiell, og ikkje minst vekslinga mot tragedien som alltid ligg der som ein blå undertekst. Alt dette er meir enn vel tatt vare på.

”Pseudonymet” er ei slik sjeldan teateroppsetting der ein berre kan lene seg attende og kose seg frå første til siste stund. Det er underhaldande, velspela, fullt av humor, slett ikkje utan alvor, godt regissert og med intelligent tekst. Slik kunne eg halde fram med godord nesten i det uendelege, men eg kan like gjerne ta kortversjonen: Dette er rett og slett særs godt teater!
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag 11. januar 2010)

Fritt etter minnet

TEATER

Romeo & Juliet
Av og med Nature Theater of Oklahoma
Ganske fritt etter William Shakespeare
Regi: Pavol Liska og Kelly Cooper
Framført av Anne Gridley, Robert M. Johanson og Elisabeth Conner
Verkstadhallen, Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Bildet:

UVISSE: Det er ikkje godt å seie kor heftig kjærleiken skal vere når det er femti ulike forfattarar. FOTO: PETER NIGRINI

Når femti ulike personar skal attgi handlinga i Romeo og Julie, kan det fort bli divergerande versjonar.

Berre halvtanna år etter at det amerikanske teaterkompaniet Nature Theater of Oklahoma gjesta Norge med den fantastiske produksjonen ”No Dice”, er dei her på nytt med ein presentasjon av Romeo og Julie du aldri har sett maken til. Gjestespelet er eit samarbeid mellom Teaterhuset Avant Garden i Trondheim og BIT Teatergarasjen i Bergen. Til helga kan bergensarane difor gle seg til ei uvanleg teateroppleving.

Nature Theater of Oklahoma er ei særs nyskapande gruppe, godt klassisk skolert, men som bryt dramatisk med det vanlege regiteatret. Dei lagar produksjonar der ingen veit heilt sikkert kva som skal skje, og på det viset meiner dei å ta skodespelarkunsten back to basic ved at aktørane gjennom uvissa blir tvungne til ein heilt annan konsentrasjon. Reint konkret skjer dette ved at aktørane får replikkane på øyret, og må framføre dei slik dei blir diktert. Det skjer gjennom uvanleg klår diksjon og særs tydeleg mimikk, nesten pompøst og sjølvhøgtideleg, og på det viset får framsyningane ein intensitet og ein der-og-då-dimensjon du sjeldan opplever i tradisjonelt teater.

I denne produksjonen er det verdsdramatikkens mest kjende romantiske tragedie som blir presentert, - eller utforska og dissekert om du vil. Alle veit vi at Romeo og Julie kom frå to rivaliserande familiar, at dei fann kvarandre, og at dei båe døydde til slutt, og så var det ein balkongscene og litt til i mellom. Men hugsar vi eigentleg detaljane? Kva skjedde, kven døydde først, og kven var Mercutio, Tybalt og Paris? Teaterkompaniet har basert oppsettinga på femti telefonopptak der ulike personar fortel sin versjon av tragedien fritt etter slik dei hugsar det. Det syner seg raskt at her er det store hol, men der minnet sviktar, tar fantasien og ein utruleg kreativitet over. Slik gir Anne Gridley og Robert M. Johanson oss eit utal versjonar av kva folk hugsar eller diktar inn som si eiga oppfatning av tragedien vi trudde vi alle kjende. Tidvis blir det hysterisk morosamt, men det gjer oss også usikre. Når så mange versjonar blir presentert, skapar det etter kvart uvisse i salen. Kven var det eigentleg som døydde først? Var det gift, eller var det dolk? Slik smittar den uvissa kompaniet sjølv freistar å spele på også over på publikum. Vi må skjerpe oss, - og dei fleste er nok meir enn glade for at det ikkje var oss Nature Theater of Oklahoma ringde til.

I ein slags epilog eller andre akt, utfordrar og utforskar dei to scene- og skodespelarkunsten og forholdet til publikum, og her sit referansane til verdsdramatikken laust. Nature Theater of Oklahoma spelar på fleire lag, og for det litt urøynde teaterpublikummet er denne framsyninga ein artig parafrase over Romeo og Julie. Men for den som har sett ein del teater, kan ein verkeleg kose seg i metaforar og meir til. Og for til fulle å syne oss at kompaniet både kjenner sin Shakespeare og i tillegg veit å framføre han, leverer dei oss ein utsøkt sviske etter at du trudde det heile var over. I stummande mørke gir dei oss balkongscena som eit høyrespel framført med innleving og patos i ei rein klassisk tapping. Ei kontrastering av alt dei tidlegare har presentert. Ingen fasit, men berre ei vakker komplettering.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 9. november 2009)

Ulike svik

TEATER

Tyskertøs
Av Nora Evensen etter ein roman av Willy Ustad
Regi: Nora Evensen
Scenografi og kostyme: Milja Salovaara
Musikk: Ivar Gafseth
Med: Gunhild Sundli, Mads Bones, Ingrid Bergstrøm, Øyvind Brandtzæg, Cici Henriksen, Harald Brenna m.fl. Trøndelag Teater, Hovudscena

Bildet:

FORBODE: Vakkert og uskuldig, men særs forboden kjærleik. FOTO: GT NERGAARD

”Tyskertøs” er blitt ei oppsetting som vil så alt for mye.

Meir enn seksti år etter både krig og landssvikoppgjer, er det omsider blitt tid for nyansering av det svart/kvitt-bildet som lenge var rådande. Handsaminga av både dei såkalla tyskertøsene og lebensborna er svarte sider i etterkrigshistoria, og det tok mange år, - alt for mange år, før nokon tok tak i desse lagnadane. Då Willy Ustad i 1992 skreiv ”Tyskertøs” , første boka i den vel førti band store romansyklusen ”Fire søsken”, var han blant dei første som freista å skrive balansert om ei av dei mange jentene som forelska seg i menn i tysk teneste. Jamvel om det han då fortalde var nesten femti år gamalt, hausta han drapstrugsmål, men også ein enorm og trufast lesarskare. Seinare er temaet handsama både historisk og dokumentarisk av mange frå Kåre Olsens ”De norske krigsbarna og deres mødre” frå 1998 til denne haustens ”Tyskerjentene” av BT-journalisten Helle Aarnes. Klimaet har nå endra seg dramatisk, og når Trøndelag teater vel å dramatisere Willy Ustads roman, er det neppe lenger spesielt kontroversielt. Men det er likevel viktig og rett at teatret fortel oss om slike skuggesider ved vår nære historie.

Medan romanen til Willy Ustad går rett inn i maidagane 1945 og fortel i retrospekt kva som har skjedd frå den 15 år gamle Innherredsjenta Lea møter den 18 år gamle tyske soldaten Hermann, har Nora Evensen vald å ta til i motsett ende hausten 1943, og ta det heile kronologisk, og kanskje vel pedagogisk, fram til 1945 då heksejakt, skamklipping, og seinare internering, blei ein lite ærerik del av fredsfeiringa. Vi startar på garden Karlsbru der Lea (Gunhild Sundli) bur saman med far sin, kommunisten og enkemannen Trygve (Harald Brenna). Broren, Arnodd, som er krigsprofitør og temmeleg striput, og søstera Berit, prinsippfast motstandskvinne, har båe flytta ut, men er innom i opningsscena. Dermed er heile familien presentert, men dei blir teikna ut med alt for brei pensel, særs føreseieleg, slik at vi i resten av framsyninga stort sett kan resonnere oss fram til korleis det går. Med det missar oppsettinga den dramaturgiske nerven ho kunne ha hatt.

I Nora Evensens regi og dramatisering er historia om Lea blitt ei lang rekke tablå som kvar for seg er i stuttaste laget til å gjere oss kjend med persongalleriet og kva som gjer at kvar einskild handlar som dei gjer. For her blir det verkeleg handla. Dei alt for mange aktørane er nesten alle på ulike vis folk som skor seg økonomisk på krigen. Det gir eit særs unyansert bilde, men ettersom oppsettinga ikkje er eit dokustykke får vi bere over med det. Verre er det at dei alle, med unnatak av hora Dora (Cici Henriksen), har fått så lite å spele på at dei berre blir karikerte tinnsoldatar, og ikkje til å tru på. Rett nok er det nokre vakre scener med Lea og Hermann, men jamvel dei er for få og stutte til at vi får ei forståing av kjærleiken deira.

Det er òg litt vanskeleg å fatte kva Evensen eigentleg vil fortelle oss. Med eit persongalleri der så godt som alle sviktar, kan det vere at ho vil vise at det sviket det eventuelt er å fraternisere med fienden ved å forelske seg i ein okkupasjonssoldat, kanskje ikkje er større synd og moralsk forkasteleg enn å omsette konfiskert jødisk eigedom, drive svartebørs, vere korrupt politi, svikte som far eller selge kroppen sin. Men i tillegg til at dette blir så tydeleg at det nesten blir pinleg, tar det dramaturgiske høgdepunktet oss til eit heilt anna tema. I ei avslutningsscene, som diverre blir skusla bort, blir Arnodd rive mellom eigen flukt og banda til søstera. Dermed blir det Arnodd, og ikkje hovudpersonen Lea, som medvite må gjere eit eksistensielt val.

Ei dramatisering med så mange tablå stiller scenografen overfor store utfordringar. Milja Salovaara har gjort det einaste mogelege, og laga ein særs stilisert og nøytral scenografi, ein black box i brunt. Med det greier ho å skape rom for alle sceneskifta og tablåa, men ho skapar ikkje i same grad plassar og identitet. Det blir for stilisert, og abstraheringa for publikum kan bli i tøffaste laget. Det er òg ein kardinalsynd å legge heilt avgjerande scener under galleri slik at store delar av publikum ikkje har høve til å få del i handlinga.

”Tyskertøs” er blitt ei framsyning som vil så alt for mye utan å femne det essensielle. Skuggesidene frå krigen og rettsoppgjeret hadde nok fortent ei betre dramatisering enn denne.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 9. november 2009)

Av klede er du kome

DANS

Gress
Av og med: Mari Flønes og Luis Della Mea
Lys: Teaterhuset Avant Garden
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Bildet:
VAMP: Mari Flønes som vamp i playback med Desireless. FOTO: BENTE SKILLE

Ein liten dansehumoreske som tar deg med på ei reise i eit overflodssamfunn der grensa mellom klede og søppel er flytande.

I ein scenografi som til forveksling kan likne innhaldet i ein Fretex-container, dukkar det etter kvart opp to leikne dansarar, Mari Flønes og Luis Della Mea, i starten berre ikledd svart boksar og topp. I ein særs humoristisk opningsdans, berre akkompagnert av puste- og stønnelydar, utforskar og leikar dei seg med kvarandre før dei etter kvart tar for seg av scenografien, ikler seg ulike klede og uttrykk, og blir med det også andre personar og personlegdommar. Dei syner oss kva klede gjer med oss med omsyn til utsjånad, men kanskje vel så mye med tanke på kjensler, identitet og uniformering. Og med det siste også kva det gjer med haldningane våre som publikum. Frå den maskuline matadoren til ein vamp i playback med den nesten androgyne Desireless (Voyage voyage), får vi presentert særs ulike utsjånader, uttrykksmåtar og stereotypiar, og får sjølvsagt også utfordra våre eigne fordommar. Vi oppdagar raskt at det var mye lettare å forhalde seg til dansen så lenge kleda var nøytrale og knapt synlege.

I ein scenografi som er eit særs tydeleg uttrykk for overflodssamfunnet, og der det ikkje er godt å seie kva som er søppel og kva som er klede, har Flønes og Della Mea lagd ei satirisk og leiken danseoppsetting som stiller spørsmål ved vestleg forbrukskultur, men også ved mye anna. Dei to har sjølve ansvaret for tekst, musikk, koreografi, regi og framføring. Einskilde av sceneskifta blir litt langdryge, men i hovudsak er dette blitt ei visuell og humoristisk framsyning som neppe burde by på store tolkingsproblem sjølv for eit urøynd dansepublikum. Personleg likte eg særs godt finalen som både tok opp att tråden frå opninga og dermed slutta sirkelen, og samstundes gav ei leiken nyskriving av livssyklusen; - Av klede er du kome, til klede skal du bli!

Amund Grimstad
(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 24. oktober 2009)

PS.
Etter at denne meldinga stod på trykk har eg fått vite at det var slett ikkje playback, men tvert om Mari Flønes som sjølv song Voyage Voyage. Eg var overtydd om at det var playback, og må nå vedgå at eg blei lurt, og at eg er mektig imponert!
DS

Mot gamle høgder

REVY

Skabaré
Av: Forfattarkollegiet
Regi: Per-Jørgen Olsen og Fredrik B. Abrahamsen
Koreografi: Signe A. Domogalla
Scenografi: Kikki Stokstad Haug og Berge Schwebs Bjørlo
Med: Studentersamfundets Interne Teater (SIT)
UKA 09, Studentersamfundet i Trondhjem, Storsalen

Bildet:

KOREOGRAFI: Jamvel klovnehumor kan bli god underhaldning når han er velkoreografert. FOTO: FOTOGJENGEN I STUDENTERSAMFUNDET

Ein særs velpresentert revy som hevar nivået mot gamle høgder jamvel om tekstgrunnlaget er litt ujamt.

Studentersamfundet i Trondhjem har for eit utal Trondheimsstudentar blitt den andre heimen deira. Det er hjartet i og generatoren for dei mange studentsosiale aktivitetane Trondheim er kjend for, og som gjer stiftsstaden til ein særs god by å studere i. Sia 1929 har studentane halde til i eige hus, - det raude, runde huset ved Elgeseter bru. Men det kostar å drifte hus, politiske møte, konsertar, festar og andre arrangement. Annakvart år frå 1917 har difor studentane sett byen på hovudet og arrangert UKE for å finansiere huset sitt. Opphavleg var det berre revy, fest og ikkje så reint lite ablegøyer, men etter kvart har UKA vakse til å bli landets største kulturfestival, dryge tre veker lang, bore fram av meir enn 1400 frivillige, og med eit innhald som rommar alt frå konferansar, konsertar og teater til ikkje så reint lite fyll og fest. Motoren i det heile er framleis revyen. Frå starten i 1917 har UKE-revyen i Trondheim levert eit utal evergreens til vår felles songskatt, og jamvel om dette i hovudsak er laga av amatørar, er det alltid knytt store forventingar til UKA. Laurdag, nesten på dagen 80 år etter at studentane tok i bruk sitt eige hus, var det bypremiere på ”Skabaré”, og la det med ein gong vere sagt, - denne revyen er med på å heve nivået mot gamle høgder.

Dei siste revyane har hatt ein tendens til å bli vel sjølvsentrerte og lite opptekne av verda utanfor studiestaden. Ikkje heilt slik denne gongen. Allereie namnet ”Skabaré” indikerar kva vi har i vente. Det knyter seg mye tradisjon til val av UKE-namn. Det skal helst ha tre stavingar og minst dobbel tyding, - gjerne fleire. Årets namn er både innafor tradisjonen, og særs dekkande for innhaldet i revyen. Alt i opningsnummeret blir vi presentert for alt som er vondt og leit i verda og som den unge generasjonen skal gjere noko med: ”Når vi tar over makta så skal sult og kriger vekk. Vi er ondskapens skrekk, vi skal bare…” Her er med andre ord både samfunnsengasjement og sjølvironi. Og når finalen tek opp att same mantra, men med tydelege musikalske spor frå ”Cabaret”, ser vi det sjølvkritiske i skråblikket på dekadansen i eit samfunn der vi går til helvete på første klasse. Ringen er slutta, og innafor den får vi presentert eit utal sketsjar og revyviser utan annan rød tråd enn lysta til å underhalde. Og det gjer revyen så absolutt.

Av dei atten UKE-revyane eg har sett, kan eg ikkje hugse ei betre sceneløysing enn denne. Det er ein scenografi som utnyttar den relativt vesle scena nesten genialt, og som ved spektakulære lyseffektar greier å ta i bruk heile salen. Dei utallege skifta går forbausande saumlaust, og eg er sjølv svak for små detaljar som å bruke ein songsnutt av Bonnie Tyler for å gjere også sceneskifta til del av revyen. Regi, koreografi, musikk, lys og lydeffektar drar alle i same retning, og er uvanleg samstemte. Koreograf Signe A. Domogalla har gjort ein imponerande innsats med dei mange ganske spektakulære dansenumra som både er integrert i sketsjar og songnummer, men som også står trygt på eigne bein. Revyen hyrar ofte inn profesjonell instruktør utanfrå. Det kan vere eit tviegga sverd ettersom det er mange interne kodar ein skal kjenne. Denne gongen er regien henta frå eigne rekker (Perry Olsen og Fredrik B. Abrahamsen). Det har vore eit særs godt val. Framføringa til det vesle ensemblet var imponerande både med omsyn til spel, song og dans, - alt presentert med mye energi og i høgt tempo. Eit framifrå og godt synleg orkester var også avgjerande for å sy det heile saman.

UKE-revyen er full av tradisjonar, og skal mellom anna innehalde ei drikkevise og ei Trondheimsvise. Byvisa denne gongen var ein litt nostalgisk reise til tysk åttitalspop og blir neppe nokon evergreen. Men drikkevisa var eit artig skråblikk på pandemiar og hysteri jamvel om heller ikkje ho vil bli allsong og få eit liv etter dette. Forfattarkollegiet har stort sett kome brukbart frå tekstane sjølv om mye diverre er uforløyst og det framleis er rom for meir politisk satire. Kollegiet slit også litt med å kome seg ut av det anale og seinpubertale der poenga fort kan bli noko plumpe. Av dei absolutt mest vellukka numra, var ei vise om den sjarmerande utanriksministeren, ein crazykomisk sak om Jesus, eit innslag der jamvel hovudsponsoren for UKA fekk passet sitt påskrive og ein harselas med sportsjournalistikken. Sams for desse var at dei hadde gode innhald samstundes med at dei bygde seg opp mot ein skikkeleg punchline. Og høgdepunktet for meg var ein hysterisk morosam homsevri på Harry Potter der det endelege poenget var både intelligent og uventa.

Trass i at alt ikkje er like artig, er ”Skabaré” blitt ein særs velspela, spektakulært presentert og underhaldande revy i slekt med mange av dei beste revytradisjonane i UKA.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 5. oktober 2009)

Egner-fri sone

TEATER

Møterommet
Av: Trine Hild Blixrud
Med: Trine Hild Blixrud og Marte Sverdrup Liset
Teaterhuset Avant Garden, Rådsalen Trondheim Folkebibliotek

Seksuell empati vol. 1
Av og med: Jarl Flaaten Bjørk
Teaterhuset Avant Garden, Adolf Øien skole, Trondheim

Bildet:

KRENKANDE: Kor går grensene for kva som er krenkande, og korleis kan det bli kommunisert? FOTO: FLAATENBJØRK KOMPANI

Scenekunstfestivalen ”Den Unge Garde” syner at barne- og ungdomsteater kan vere langt meir enn Prøysen, Egner og Lindgren.

I seks år på rad har Teaterhuset Avant Garden i Trondheim arrangert scenekunstfestival for barn og unge under fellesnemninga ”Den Unge Garde”. Festivalen skal spegle scenekunsten i vår tid, og syne at barne- og ungdomsteater er langt meir enn det vi vanlegvis får sjå på institusjonsscenene. Teatersjef Per Ananiassen tek difor ein ”Homlung” og erklærer ”Den Unge Garde” for Egner-fri sone. Det er eit stort og krevande arrangement, og i løpet av ei snau veke blir det presentert fem temmeleg ulike produksjonar fordelt på atten framsyningar. Eg har sett tre av dei fem, og skal her seie litt om to av dei.

”Møterommet” er ein performance som rettar seg mot den desidert yngste målgruppa, - dei frå null til to år. Det er inga eigentleg handling, men som tittelen fortel, eit møte mellom aktør og publikum der tilskodarane gjennom lydar, mimikk, rørsle og små gags blir inviterte til å delta, og der det er mogeleg å skape verkeleg interaktivt teater. Vi vaksne sat nok og håpa på at ungane ville driste seg frampå, men for dei små var det klårt at utbytet var like stort for dei som såg på, som for dei som våga seg ut på golvet. Det var heilt tydeleg at ungane fekk del i ulike opplevingar, men det er vanskeleg å vurdere om dette er kunst eller meir ein pedagogisk leik for dei små. Eller kanskje båe delar? Opplevingsrikt og underhaldande for både store og små var det i alle fall.

”Seksuell empati vol. 1” vender seg til eit heilt anna publikum i den andre enden av ungdomstida. Jarl Flaaten Bjørk har laga ein produksjon der han nyttar både video, musikk og tradisjonelt spel for å få fram bodskapen sin. Oppsettinga er særs pedagogisk, og nesten moralistisk i oppbygginga, men ved hjelp av mye humor, tydeleg innsikt i ungdomens tenkemåte og godt spel, unngår han at vi får peikefingerteater. Temaet er, og har alltid vore aktuelt, og når han spelar for elevane på ein av dei vidaregåande skolane i Trondheim, har han definitivt treft målgruppa si. Det er heilt tydeleg at dette er tema ungdomane kjenner seg att i. Jarl Flaaten Bjørk gir oss to versjonar av ”han møter henne”, - hans og hennar framstilling. Vi følger Chris og Ane gjennom uskuldig flørt, dans og inn i eit område der dei tydeleg ikkje lenger snakkar same språk. Der den eine ser leik, opplever den andre overgrep. Innsiktsfullt og med ei god blanding av alvor og skjemt syner han to heilt ulike opplevingar av same hendinga. Kor går grensene for kva som er seksuelt krenkande? Gjennom veksling mellom gjenkjenneleg spel, faktapresentasjon, jus og masse humor greier Jarl Flaaten Bjørk å problematisere desse vanskelege spørsmåla på eit vis som tydeleg vekte ettertanke hjå publikum samstundes som det var både velspela og ganske underhaldande.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 21. september 2009)

Har vi noko lært?

TEATER

Antigone
Av Sofokles
Omsett av Hans Kristiansen
Regi og bearbeiding: Victoria H. Meirik
Scenografi og kostyme: Dagny Drage Kleiva
Med: Silje Lundblad, Harald Brenna, Hermann Sabado, Ola G. Furuseth, Cici Henriksen, Wenche Strømdahl, Arne O. Reitan, Trond Peter Stamsø Munch, Trond-Ove Skrødal, Hildegunn Eggen og Mona Jacobsen
Trøndelag Teater, Gamle scene

Bildet:

OVERTYDD: Silje Lundblad gir oss ei sterk og overtydd Antigone som likevel er redd for å døy. FOTO: VEGARD EGGEN

Ei nærast komplett oppsetting, - tru mot Sofokles, men likevel så dagsaktuell.

Det er ikkje enkelt å halde greie på alle dei innfløkte slektskaps- og maktforholda i byen Theben der Ødipus tidlegare har gifta seg med si eiga mor, og fått fire born med ho, der sønene hans skal regjere saman, men endar opp med både å gå til krig mot og drepe kvarandre, og der den nye kongen, Kreon, svoger til Ødipus, legg ned forbod mot å gravlegge Polyneikes, den eine av dei avlidne brørne. Dei to systrene til Polyneikes, Antigone og Ismene er båe i mot avgjerda til kongen, men der Ismene vel å bøye seg for makta, vil Antigone følge gudane og eiga overtyding. Når Antigone i tillegg er forlova med Haimon, hennar eigen fetter og kong Kreons son, er den kompliserte intrigen presentert, men neppe særleg forståeleg. Regissør Victoria H. Meirik har difor vald ei pedagogisk opning på ”Antigone” på Trøndelag teater, der det heile blir presentert som videoprojisert dokketeater. Med det slår ho an tonen for dei vidare regivala sine, val som alle er med på å gjere dette til ei særs tydeleg, tidlaus og sterk oppsetting av eitt av verdsdramatikkens eldste, men likevel beste drama.

Etter teksten å dømme er vi definitivt i Theben, jamvel om språket er temmeleg modernisert. Men ved hjelp av scenografien og kostyma til Dagny Drage Kleiva blir handlinga løfta ut av den greske byen og gjort like tidlaus som tematikk og Sofokles sin bodskap. Scenografien er like enkel som han er genial. Tre anonyme plateveggar med eit utal dører dannar tilstrekkeleg scenerom. Dørene gjer at dei mange sceneskifta skjer saumlaust og diskret, og jamvel rydding av scenegolv blir ein integrert del av oppsettinga der aggresjon blir tatt ut på stolar som blir flytta. Kostyma er komplett fargelause, og minst like anonyme som scenografien. Vi kan med andre ord vere kor som helst når som helst. Her blir det heilt tydeleg spela på fleire plan. Og du skal ha svært dårleg assosiasjonsevne for ikkje å sjå parallellar til verdshistorias mange døme på opprør mot autoritetar, opp til sivil ulydnad i vår eiga tid.

Det er særs symboltunge roller dei ulike skodespelarane gir oss. Men Meirik har vald ein lågmælt presentasjon der tvil og uro syner oss at dette ikkje er noko helteepos, men ei oppsetting om heilt vanlege menneske gitt eksistensielle val. Silje Lundblad gir oss ei overtydd og tidvis uredd Antigone som likevel heilt tydeleg er redd for å døy. Det er ikkje vanskeleg å identifisere seg med rolla hennar. Og kong Kreon sjølv, Harald Brenna, blir ridd av uvissa, men tviheld på avgjerda si som ei maktas krykke i redsle for å syne kor svak han eigentleg er, - heilt til det er for seint. Og bakom nærast draperer talekoret (Hildegunn Eggen, Mona Jacobsen og Trond-Ove Skrødal) det heile inn som eit kommenterande og forklårande bakteppe som også fungerer som Kreons samvit. Det er lett og elegant og gir framsyninga nesten ein musikalsk dimensjon. Berre vaktmannen (Ola G. Furuseth) skil seg ut ved ei karikert framtoning det også er lett å kjenne att, ein figur som kontrasterer dei øvrige og gir framsyninga eit moderne tilsnitt, jamvel om makta har hatt lydige skjødehundar og spyttslikkarar til alle tider.

I eit så tekstbasert og tett regiteater som dette, skal ein vere særs varsam med spesialeffektar. Når Meirik nyttar både sterk musikk og ikkje minst videoprojiseringar, kunne det fort ha blitt berre fikse påhitt. I staden gjer store nærbilde av skodespelarane at vi kjem tettare på og nesten under huda på dei konfliktridde personane. Den omlag 2500 år gamle greske tragedien av Sofokles blir i Victoria H. Meiriks regi uhyggeleg dagsaktuell. Ei nærast komplett oppsetting, hundre prosent tru mot Sofokles, men likevel så moderne. Og spørsmålet som rir oss alle etter denne sterke framsyninga er: Har menneska ikkje lært noko på alle desse åra?
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 11. september 2009)

Komedie eller farse?

TEATER

Den stundesløse
Av Ludvig Holberg
Omsett av Nina Valsø
Regi og bearbeiding: Bentein Baardson
Scenografi og kostyme: Milja Salovaara
Med: Øyvind Brandtzæg, Ingrid Bergstrøm, Hans Petter Nilsen, Mads Bones, Ragnhild Sølvberg m.fl.
Trøndelag Teater, Hovudscena

Bildet:

FARSE: Ragnhild Sølvberg som Magdelone og Mads Bones som Peder Eriksen er av dei som, trass i overspel, er til å tru på og le av. FOTO: GT NERGAARD

Holberg som delvis overspela farse, grensande til buskis.

Ludvig Holbergs komedie om herr Vielgeschrey, mannen som hadde så mye å gjere at han ikkje fekk gjort nok, er kanskje den beste av alle Holbergs komediar. Her harselerar han med menneskeleg dårskap på eit vis vi alle kan kjenne oss att i. Meir enn eit kvart årtusen før omgrepet og folkesjukdomen ”stress” blei oppfunne, driv Holberg gjøn med oss. Godt, men særs synleg innpakka bak det komiske ytre, greier Holberg å halde opp eit speil der vi kan sjå kor narraktig Vielgeschrey (og dermed vi sjølve) er.

Til førre gongen Den stundesløse blei sett opp på Trøndelag teater laga Nina Valsø ein glitrande omsetting til trøndersk. Regissør Bentein Baardson har vald å nytte same omsettinga. Det er eit godt val. Men når han også har vald å bearbeide teksten ytterlegare, er ikkje det like heldig. Holberg står godt på eigne bein, og når komedien blir gjort om til farse der det stundom går over i buskis, druknar mye av bodskapen i støy og halloi. Det er mye overspel, og det kan sjølvsagt fungere godt, men då skal det gjerast med fingertippkjensle. Mads Bones som Peder Eriksen, Ingrid Bergstrøm som Pernille og Ragnhild Sølvberg som Magdelone meistrar dette, men det øvrige ensemblet har fått for firkanta og sjablongaktige roller. Herr Vielgeschrey (Øyvind Brandtzæg), som det heile dreier seg om, blir nesten statist i si eiga oppsetting. Det eg oppfattar som hovudbodskapen til Holberg; den oppstressa kvardagen som ikkje fører til noko, forsvinn i stor grad i forviklingane rundt spørsmålet om kven som skal gifte seg med kven. Når dette blir presentert så kjapt at det blir vanskeleg å henge med i forvekslingslogikken, blir det diverre for lite att.

Milja Salovaara har ansvar for både kostyme og scenografi. Ho har laga tidsriktige og særs flotte kostyme. Hovudscena er stor og djup, og kan by på mange problem når det blir spela forviklings- og forvekslingskomedie der timing er spesielt viktig. Salovaara har laga ein intim scenografi der ho medvete har krympa formatet på hovudscena, og der alt blir spela i eitt rom utan forstyrrande sceneskift. Det fungerer særs bra.

I Bentein Baardsons regi er Den stundesløse framleis eigna til å kalle på latteren. Men frå å vere eit oppgjer med menneskeleg dårskap der vi kan le av både den stressa herr Vielgeschrey og oss sjølve, er oppsettinga blitt eit titteskap med delvis frittståande farseaktig situasjonskomikk som stundom tippar over i både buskis og overspel. Og det var kanskje ikkje meininga?
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 8. september 2009)